شب یلدا

شب یلدا یکی از مهم ترین شب‌هایی است که ایرانیان هر ساله آن را جشن می‌گیرند و آن را خجسته می‌دانند. نام دیگر این شب، چله است. باستان شناسان و تاریخ دانان تأکید دارند که جشن چله بیش از هفت هزار سال قدمت دارد. بنابراین آداب و رسوم این شب در ایران دارای قدمت بسیار زیادی است. رسم و رسوم های این شب دارای ارزش معنوی بسیاری برای ایرانیان است. به همین دلیل حتی بعد از هفت هزار سال ایرانیان این شب را جشن می‌گیرند. احتمالاً شما نیز بارها از نزدیک شاهد این جشن بوده‌اید و در آن حضور داشته‌اید. در ادامه می‌خواهیم به صورت کامل به آداب و رسوم شب یلدا در ایران بپردازیم تا آشنایی بیشتری نسبت به آن پیدا کنیم.

شب یلدا چه شبی است و چرا به آن یلدا می‌گویند؟

به آخرین شب فصل پاییز که فردای آن اولین روز فصل زمستان است، شب یلدا گفته می‌شود. این شب طولانی ترین شب سال است و بعد از آن شب‌ها کوتاه‌تر و روزها بلندتر می‌شوند. مردمان ایران زمین این شب را به دلیل طولانی بودن خود فرصتی می شمارند تا بتوانند اوقات خود را با عزیزان خود سپری کنند. البته ناگفته نماند که این شب در کشورهای دیگر دنیا نیز با نام انقلاب زمستانی جشن گرفته می‌شود. یلدا واژه ای فارسی نیست بلکه واژه ای سریانی به معنی زایش است. سریانی ها اکثراً مسیحیانی بوده‌اند که سال‌ها پیش به ایران مهاجرت کرده اند. دلیل نام‌گذاری یلدا این است که این شب در امتداد تولد حضرت مسیح قرار دارد. به همین دلیل شب یلدا و کریسمس در امتداد هم قرار دارند.

مراسم برگزاری شب یلدا در میان ایرانیان

برگزار کردن مراسم شب یلدا در میان ایرانیان با آداب و رسوم بسیار خاصی همراه است. برپا داشتن این آداب ور سوم برای ایرانیان بسیار مهم و با ارزش است. زیرا ایرانیان همواره فرهنگ و تمدن چندین هزار ساله خود را در این آداب و رسوم می بینند. بنابراین اصرار بر این است که این آداب و رسوم همواره پا برجا مانده و با احترام زیادی اجرا شوند. این رسومات در میان تمامی مردم تمامی استان‌های ایران رایج هستند و آن‌ها را گرامی می‌دارند. در ادامه می‌خواهیم شما را با بهترین و جذاب ترین رسم و رسوم های مراسم شب چله در ایران آشنا کنیم.

دورهمی فامیلی، اصلی ترین رکن شب چله

در شب یلدا رسم است که تمام فامیل در خانه بزرگ فامیل جمع شوند. اکثر خانواده ها خانه پدربزرگ و مادربزرگ پیر خود را برای دورهمی های فامیلی انتخاب می‌کنند. جمع شدن خانواده ها دور هم باعث افزایش محبت و مهربانی میان آن‌ها می‌شود. در واقع برای جشن گرفتن این شب لازم است که حتماً فامیل دور هم جمع شوند. همچنین بزرگان فامیل معتقدند که با این کار می‌توان صله رحم را به جای آورد و روابط بسیار خوبی با فامیل خود برقرار کرد. جمع شدن در خانه پرمهر پدربزرگ و مادربزرگ برای هر کسی شادی‌آور است و باعث آرامش می‌شود. با دیدار فامیل در این شب عزیز می‌توانید حال آن‌ها را جویا شوید و صمیمیت بیشتری با آن‌ها داشته باشید.

چیدن سفره شب یلدا از اوجب واجبات است

هیچ ایرانی نمی‌تواند شب یلدا را بدون سفره مخصوص آن تصور کند. در این شب باید سفره‌ای مخصوص مراسم چیده شود. خانم‌های باسلیقه ایرانی به چیدن این سفره بسیار علاقه دارند و تمام ذوق و هنر سفره آرایی خود را به کار می‌گیرند. در این سفره انواع میوه ها، آجیل، تنقلات، شیرینی و میوه خشک قرار داده می‌شود. انگور، انجیر خشک، بادام، پرتقال خشک و … جز این خوراکی ها هستند. رسم است که شیرینی های این سفره باید محلی باشند و توسط خانم‌های خانه پخته شوند. میوه های موجود در این سفره می‌توان انار، هندوانه، خرمالو، لیمو شیرین و … باشد. اما هندوانه و انار جز معروف ترین میوه های این جشن هستند که وجود آن‌ها همیشه ضروری است.

یلدا با شعر خوانی و قصه گویی یلدا می‌شود

مگر می‌شود شب یلدا باشد و در آن از حافظ و سعدی، از فردوسی و خیام سخن نگفت و نشنید؟! در این شب بزرگ‌تر فامیل شروع به خواندن شعرهای یکی از شاعران بزرگ ایرانی کرده و بقیه هم به دقت به آن گوش می‌دهند و لذت می‌برند. همچنین در این جشن بزرگ‌ترها قصه‌ها و افسانه های قدیمی ایرانی را برای جوانان و نوجوانان تعریف می‌کنند. فال حافظ نیز یکی از جذاب ترین بخش های این جشن خجسته است. یکی از بزرگ‌ترهای فامیل برای کسانی که مایل هستند فال حافظ می‌گیرند و این گونه صمیمیت بین آن‌ها بیشتر می‌شود. هدف از این رسم آن است که افراد کم سن فامیل بیشتر با فرهنگ و هنر ایران و ایرانی آشنا شوند.

انار و هندوانه، دو میوه پرطرفدار شب چله

با نزدیک شدن به شب یلدا مغازه های میوه فروشی پز از انار و هندوانه می‌شوند. زیرا این دو میوه جز مهم ترین میوه های این جشن هستند. انار از گذشته تاکنون به میوه‌ای پربرکت و مبارک در میان مردم شناخته شده است. در واقع بسیاری این میوه را میوه بهشتی می‌دانند. همچنین انار میوه‌ای پاییزی است بنابراین به راحتی می‌توان آن را برای جشن تهیه کرد. هندوانه نیز از میوه های سرخ رنگ زیبا است که تزئینات زیادی روی آن انجام می‌دهند. سرخی این میوه ها تجلی سرخی نور خورشید است. مردمان ایران زمین معتقدند که پس این جشن در هنگام طلوع، خورشید با انرژی و گرمای بیشتری به زمین تابش خواهد کرد.

پختن غذاهای اصیل و خوشمزه در شب یلدا

در شب یلدا همی فامیل از غروب آفتاب باید دور هم جمع شوند. بنابراین در این جشن پذیرایی شام نیز باید صورت گیرد. در این جشن غذاهای خوشمزه و اصیل ایرانی توسط کدبانوهای خانه پخته می‌شوند. این غذا در هر استان ایران ممکن است متفاوت باشد. همچنین رسم است که در این جشن هر یک از خانواده ها غذایی پخته و همراه خود به خانه بزرگ‌تر فامیل می‌برد. این گونه غذا تنوع بسیار بالایی پیدا کرده و همه می‌توانند از غذاهای خوشمزه این جشن بخورند و لذت ببرند.

در شب یلدا غصه‌ها و ناراحتی‌های خود را در آتش بسوزانید

از گذشته تاکنون رسم است که در شب یلدا فامیل دور هم جمع شده و آتشی بنا می‌نهند. هدف از آتش روشن کردن گرم شدن افراد و به اصطلاح سوزاندن غم و غصه‌ها است. البته این رسم به دلیل افزایش شهرنشینی کمتر اجرا می‌شود. اما این رسم هنوز هم در روستاهای سراسر کشور انجام می‌شود. در روستاها مردم آتش نسبتاً بزرگی روشن کرده و فامیل دور آن می‌نشینند و با هم گفت و گو می‌کنند.

موسیقی، جلا دهنده جشن شب یلدا

موسیقی از دیرباز تاکنون در تمامی مراسم‌ها و جشن‌های مردمان ایران زمین حضور داشته است. در شب یلدا نیز همواره موسیقی جای خود را دارد. در این جشن یکی از اعضای فامیل به نواختن ساز مشغول می‌شوند و فامیل هم از شنیدن صدای ساز لذت می‌برند. سازهای مانند ستار، دوتار، سنتور و … در این شب نواخته می‌شوند. صدای زیبای ساز می‌تواند شکوه این جشن را دوچندان کرده و گوش ها را نوازش دهد.

هدیه بردن برای نوعروس در شب یلدا

هدیه بردن برای نوعروس یکی از جذاب ترین و شیرین ترین رسم و رسومات در شب یلدا است. در این شب خانواده داماد هدایایی را برای هدیه دادن به عروس خود آماده می‌کنند. البته این رسم بیشتر برای زوج هایی که هنوز نامزد هستند و یا مدت ازدواج آن‌ها به یک سال نرسیده اجرا می‌شود. هدایای از قبیل میوه تزئین شده، آجیل، شیرینی، پارچه لباس و جواهرات برای نوعروس آماده می‌شود. خانواده داماد هدایای خود را برای عروس برده و جشن یلدا را با هم سپری می‌کنند.

آداب و رسوم شب چله در برخی از استان‌های ایران

آداب و رسوم هایی که در بخش های قبل به آن‌ها اشاره کردیم جز آداب و رسوم کلی شب یلدا هستند. یعنی این رسومات در سراسر ایران اجرا می‌شوند. اما برخی از مردمان عزیز استان‌های ایران رسومات مخصوص به خود را نیز در این شب دارند. این رسومات مخصوص مردمان این منطقه است که جز فرهنگ و متمدن چندین و چند هزار ساله آن‌ها است. در ادامه به آداب و رسوم شب یلدا در برخی از استان‌های ایران می‌پردازیم.

شب چله در استان کردستان چگونه است؟

مردمان کرد استان کردستان به شب یلدا، شو چله می‌گویند. مردم این استان برای جشن گرفتن این شب به خانه یکی بزرگان فامیل می‌روند و جشن خود را در آنجا برگزار می‌کنند. دلمه برگ مو یکی از مشهورترین غذاهایی است که مردمان کرد در جشن یلدا آن را درست کرده و می‌خورند. رقص و پایکوبی کردی نیز یکی دیگر از رسومات این جشن فرخنده است. از آنجا که منطقه کردستان، منطقه‌ای سردسیر است میوه های تابستانه کمی در فصل پاییز در آن پیدا می‌شود. در نتیجه کرد ها برای آنکه بتوانند میوه های تابستانی همانند انگور را نگه دارند آن را در اتاق های سرد آویزان می‌کنند. همچنین ترشی خربزه در میان مردمان این منطقه بسیار محبوب است و آن را در جشن خود سرو می‌کنند.

زیبایی های شب یلدا در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی

چیلله قاپیزی اسمی است که مردمان استان آذربایجان بر روی هندوانه شب یلدا گذاشته‌اند. در این شب تمامی خانواده های اهل آذربایجان از این هندوانه نوش جان می‌کنند. زیرا اهالی این منطقه بر این باورند که هندوانه به آن‌ها کمک می‌کند تا بتوانند در برابر سختی و سرمای زمستان دوام بیاورند. همچنین در روستاهای این استان که به رودها دسترسی دارند، مردم پوست میوه ها را در آب جاری می‌اندازند. زیرا باور دارند که این کار برای آن‌ها خوش شانسی و سلامتی به همراه دارد.

استان مازندران و غذاهای خوشمزه آن در شب یلدا

مردمان استان مازندران همان طور که به بقیه آداب و رسوم شب یلدا پایبند هستند، رسم های مخصوص به خودشان را هم دارند. مردم این استان رسم دارند که در جشن یلدا حتماً هدیه هایی به نو عروس داده شود. اما در میان این هدیه ها وجود یک ماهی بزرگ الزامی است. زیرا مازندرانی ها باور دارند ماهی می‌تواند برای زوج ها خوشبختی و سعادت به همراه بیاورد. ماهی باید توسط خانواده داماد تزئین شود و به نحو احسن به عروس هدیه داده شود. برای شام جشن یلدا نیز غذاهایی همانند ماهی کبابی، خوراک ماهی سفید، مرغ ترش و فسنجان در این استان تدارک داده می‌شود.

شیرینی معروف خراسانی ها در شب یلدا

در استان خراسان شیرینی معروف به نام شیرینی کف را برای سرو کردن در مراسم شب یلدا آماده می‌کنند. برای ساخت شیرینی کف از ریشه گیاهی به نام چوبک استفاده می‌شود. این ریشه چندین بار جوشانده می‌شود. پس از جوشانده شدن این مواد به درو قابلمه بزرگ سفالی منتقل می‌شود. به این قابلمه ها تغار می‌گویند. این مواد باید به وسیله شاخه های درخت انار به صورت مرتب هم زده شود. زیرا در غیر این صورت مواد به قابلمه می‌چسبد. پس از سفت شدن مواد تا خنک شدن آن صبر می‌کنند. سپس آن را با موادی همانند شیره انگور یا شیره خرما، گردو و پسته مخلوط کرده و به صورت شیرینی کف در می‌آورند. تهیه این شیرینی به صورت گروهی انجام می‌شود که این خود باعث افزایش صمیمیت در میان افراد می‌شود.

استان خوزستان و پذیرایی متفاوت در شب چله

استان خوزستان یکی از استان‌هایی است که جشن شب یلدا به صورت کاملاً متفاوت از استان‌های دیگر برگزار می‌شود. مردمان این استان برای پذیرایی در این مراسم از خرما، ارده و میوه های فصلی استفاده می‌کنند. میوه های خشک در سفره های مردمان این منطقه حرف اول را می‌زند. خوزستانی های عزیز برای پذیرایی شام غذای معروف خود یعنی قلیه ماهی را می‌پزند. همچنین بزرگان فامیل در این شب افسانه ای به نام افسانه قارون را برای اعضای فامیل تعریف می‌کنند که افسانه ای بسیار زیبا است.